ترومبوز سیاهرگی عمقی یا DVT وقتی بوجود می‌آید که در یکی از سیاهرگهای عمیق بدن لخته خون ایجاد شود. این اتفاق زمانی می‌افتد که سیاه‌رگ آسیب ببیند یا جریان خون درون آن کند یا متوقف شود. چندین عامل خطرآفرین در ایجاد DVT موثرند که دو مورد از مهم‌ترین آنان عبارتند از: آسیب‌دیدگی در قسمت اندام‌های تحتانی و انجام جراحی‌های که لگن یا پاها را شامل بشود.
DVT ممکن است عواقب جدی داشته باشد. اگر لخته خون آزاد شود، ممکن است از طریق جریان خون حرکت کند و جریان خون در ریه‌ها را مسدود نماید. این عارضه – که آمبولی ریوی نامیده می‌شود- اگرچه نادر است، اما می‌تواند کشنده باشد. حتی اگر لخته خون آزاد نشود، ممکن است باعث آسیب دائمی به دریچه‌های رگ شود. این آسیب ممکن است منجر به مشکلات طولانی‌مدت در پا مانند درد، تورم و زخم‌های پا شود.
در بسیاری از موارد، DVT بدون علائم قابل توجهی اتفاق می‌افتد و تشخیص آن بسیار دشوار است. به همین دلیل، پزشکان بر روی پیشگیری از ایجاد DVT با استفاده از روش‌های مختلف درمانی، بسته به نیازهای بیمار، تمرکز می‌کنند. اگر دچار شکستگی جدی شوید یا تحت عمل جراحی اندام تحتانی قرار بگیرید – مثلا تعویض کامل مفصل زانو یا ران – پزشکتان اقدامات لازم برای جلوگیری از DVT را انجام خواهد داد.
لخته خون ممکن است در یکی از سیاهرگهای عمیق بدن ایجاد شود. DVT ممکن است در هر سیاه‌رگ عمیقی رخ دهد، اما معمولا در سیاهرگهای لگن، ساق پا یا ران ایجاد می‌شود.
شرح
سرخ‌رگ‌ها، رگ‌های خونی هستند که خون غنی از اکسیژن را از قلب به سایر قسمت‌های بدن منتقل می‌کنند. سیاه‌رگ‌ها خونی که از اکسیژن تهی شده را به قلب برمی‌گردانند. در بدن دو نوع سیاه‌رگ وجود دارد:
- سیاهرگهای سطحی که درست در زیر سطح پوست قرار دارند
- سیاهرگهای عمیق که در عمق عضلات قرار دارند
ترومبوز سیاهرگی عمقی (DVT) هنگامی ایجاد می‌شود که لخته خون (ترومبوز) در داخل یکی از سیاهرگهای عمیق شکل می‌گیرد. DVT ممکن است در هر سیاه‌رگ عمیقی رخ دهد، اما معمولا در سیاهرگهای لگن، ساق پا یا ران ایجاد می‌شود.
علت
عوامل مختلفی می‌توانند بر جریان خون در سیاهرگهای عمیق تاثیر بگذارند و خطر ایجاد ترومبوز سیاهرگی را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:
- افزایش سن
- سابقه شخصی یا خانوادگی DVT یا آمبولی ریوی
- داشتن انواع خاصی از سرطان‌های بدخیم
- داشتن بیماری وریدی، مانند واریس
- سیگار کشیدن
- استفاده از قرص‌های ضد بارداری یا هورمون‌درمانی
- بارداری
- اضافه‌وزن یا چاقی
- اختلال لخته شدن خون وراثتی
- شکستگی مفصل ران یا پا، یا انجام یک عمل جراحی مهم در مفصل ران، زانو یا پایین پا می‌تواند بر جریان طبیعی خون و لخته شدن تاثیر بگذارد. در این شرایط ارتوپدی، سه عامل اصلی در تشکیل لخته خون در سیاه‌رگ‌ها نقش دارند: جریان خون کند، انعقاد خون و آسیب‌دیدگی رگ‌ها.
خونی که به کندی در سیاه‌رگ‌ها جریان دارد (گرفتگی)
دیواره رگ‌ها صاف است. این مسئله به جریان آزاد خون و ترکیب شدن آن با عوامل طبیعی (ضد انعقاد خون) کمک کرده و از لخته شدن سلول‌های خونی جلوگیری می‌کند. اگر خون، آزادانه جریان نداشته باشد و با مواد ضد انعقادی ترکیب نشود احتمال بیشتری دارد که لخته ایجاد شود. به همین دلیل مشاهده علائم ترومبوز سیاهرگی در افرادی که در بستر در حال استراحت هستند، در آتل یا گچ بی‌حرکت هستند و یا به مدت طولانی قادر به حرکت نیستند مهم است.
هایپرکواگولاسیون (وضعیت افزایش انعقادی)
خون در اطراف ماده‌ای که به رگ تعلق ندارد غلیظ یا منعقد می‌شود. در حین جراحی ممکن است موادی مانند بقایای بافتی، کلاژن یا چربی در سیستم خونی آزاد شده و باعث لخته شدن خون گردد. بعلاوه، هنگام تعویض کامل مفصل ران، ممکن است تغییر شکل و آماده‌سازی استخوان برای دریافت پروتز باعث شود بدن مواد شیمیایی به نام آنتی‌ژن را در سیستم خونی آزاد کند. این آنتی‌ژن‌ها نیز ممکن است به تشکیل ترومبوز کمک کنند.
آسیب به دیواره‌های سیاه‌رگ
در حین جراحی، پزشک باید بافت‌های نرمی مانند رباط‌ها، عضلات و تاندون‌ها را جابجا کرده یا جمع کند تا به ناحیه مورد عمل برسد. در برخی موارد، این کار ممکن است به طور طبیعی موادی ایجاد کند که باعث انعقاد خون می‌شوند.
عوارض
در بسیاری از موارد، DVT بدون علائم قابل توجهی اتفاق می‌افتد و تشخیص آن بسیار دشوار است. به همین دلیل، پزشکان بر روی پیشگیری از ایجاد DVT با استفاده از روش‌های مختلف درمانی، بسته به نیازهای بیمار، تمرکز می‌کنند.
آمبولی ریوی
آمبولی ریوی لخته خونی است که آزاد شده و از راه رگ‌ها حرکت می‌کند. این اتفاق ممکن است بلافاصله پس از تشکیل لخته خون یا روزها بعد بیفتد. اگر لخته خون به ریه‌ها برسد می‌تواند جریان خون به ریه‌ها و قلب را مسدود کند. آمبولی ریوی یک فوریت جدی پزشکی است و ممکن است منجر به مرگ شود.
سندروم پس از ترومبوز
برخی از افرادی که دارای DVT هستند در ماهیچه ساق پا علائم طولانی‌مدت دارند، وضعیتی که به سندروم پس از ترومبوز معروف است. سندروم پس از ترومبوز هنگامی ایجاد می‌شود که آسیب به سیاه‌رگ‌ها منجر به فشار خون وریدی- یا فشار خون بالاتر از حد طبیعی در سیاه‌رگ‌ها شود. این افزایش فشار می‌تواند به دریچه‌هایی که جریان خون را از طریق سیاه‌رگ‌ها کنترل می‌کنند آسیب برساند. این اتفاق باعث می‌شود خون در محل جمع شود- گاهی اوقات باعث اختلال پایدار می‌گردد.
بیماران مبتلا به سندروم پس از ترومبوز، ممکن است علائمی را تجربه کنند که می‌تواند کیفیت زندگی را تحت تأثیر قرار دهد؛ مثلا درد، تورم، تغییرات پوستی و زخم‌های پا.
علائم
علائم DVT در پای تحت تاثیر لخته خون اتفاق می‌افتند و شامل موارد زیرند:
- تورم
- درد یا حساسیت
- سیاهرگهای متورم
- پوست قرمز یا بی‌رنگ
- سفتی یا ضخیم شدن رگ که به “بند ناف” معروف است
با این وجود، بسیاری از بیماران هیچ علائمی را تجربه نمی‌کنند.
در برخی موارد، آمبولی ریوی ممکن است اولین علامت DVT باشد. علائم آمبولی ریه عبارتند از:
- تنگی نفس
- شروع ناگهانی درد قفسه سینه
- سرفه کردن
- آب دهان یا استفراغ به همراه خون
معاینه پزشک
اگر پزشکتان به DVT مشکوک باشد، آزمایش‌های تشخیصی را تجویز می‌کند.
آزمایش‌ها
سونوگرافی دوبلکس: این روش، رایج‌ترین آزمایش برای DVT است. سونوگرافی از امواج صوتی با فرکانس بالا که از بدن خارج می‌شوند استفاده می‌کند -دقیقا مانند فناوری مورد استفاده برای بررسی سلامت جنین. با این کار تصویری از رگ‌های خونی ایجاد می‌شود. سونوگرافی دوبلکس، ترکیبی از فناوری سونوگرافی سنتی و فناوری داپلر است که با عبور از بدن، تصویری رنگی ایجاد می‌کند که جریان خون در بدن را نشان می‌دهد.
سونوگرافی هم غیرتهاجمی و هم بدون درد است. می‌توان این سونوگرافی را مرتبا تکرار کرد زیرا به پرتو نیاز ندارد. اگر لخته خون ندارید، سونوگرافی دوبلکس ممکن است در آشکار کردن علل دیگر علائمتان مفید باشد.
MRI تصاویر دقیق و چندبخشی از ساختارهای داخلی بدن مانند رگ‌های خونی و سیاه‌رگ‌ها تولید می‌کند. این آزمایش، بدون درد و غیرتهاجمی است. اگرچه به ندرت، اما ممکن است برخی از پزشکان از MRI برای تشخیص محل لخته خون در لگن و ران استفاده کنند. MRI امکان مشاهده همزمان هر دو پا را فراهم می‌کند. با این حال، نمی‌توان از آن برای بیماران دارای دستگاه‌های کاشتنی خاص، مانند پیس‌میکر قلب استفاده کرد.
ونوگرافی: در ونوگرافی، پزشک محلول حاجب (یا رنگ) را به داخل سیاه‌رگ بالای پا تزریق می‌کند. محلول، با خون مخلوط شده و در سراسر رگ‌ها جریان می‌یابد. سپس اشعه ایکس از پای آسیب‌دیده نشان می‌دهد آیا انسداد در سیاهرگهای ساق پا و ران وجود دارد یا خیر. از سونوگرافی به ندرت استفاده می‌شود، زیرا هم تهاجمی است و هم به اشعه نیاز دارد.