مفصل شانه از سه استخوان ترقوه (Clavicle)، کتف (Scapula) و بازو (Humerus) تشکیل شده است که قسمت اصلی حرکت در مفصل بین استخوان بازو و استخوان کتف است. مفصل شانه برخلاف مفصل لگن که حالت گوی و کاسهای دارد و پایداری خود را از طریق همین شکل خود بدست میآورد، برای پایداری خود به طور کامل به کپسول مفصلی، بافت لیفی محکمی بنام لابروم (Labrum) که مانند یک واشر دور لبه مفصل قرار گرفته و در نهایت عضلات چرخاننده شانه (Rotator cuff) وابسته است که آسیب هرکدام از اینها میتواند به درجاتی باعث درد و ناپایداری مفصل شانه شود.
دستهبندی حرکتهای پرتابی
هر حرکت پرتابی از ۵ قسمت اصلی تشکیل شده است:
مرحله اول (winding up): در این مرحله ورزشکار در حال آماده شدن جهت پرتاب است و عضلات مفصل شانه فشار زیادی را متحمل نمیشوند.
مرحله دوم (cocking): خود این مرحله به دو قسمت ابتدا و انتها تقسیم میشود. اصلیترین بخش در یک حرکت پرتابی است که در آن هماهنگی کلی در عضلات شانه و نیز انعطاف پذیری بالا در ساختارهای اطراف شانه ضروری است. در طی آن بازو به خارج چرخیده و تا جای ممکن به عقب میرود تا ورزشکار بتواند در طی یک حرکت انفجاری در طی مراحل بعدی پرتاب را صورت دهد. هر چه که ورزشکار پرتابی ورزیدهتر میشود، این مرحله را کاملتر انجام میدهد و لذا در طول زمان بسیاری از عناصر پایدار کننده در جلوی مفصل شل میشوند تا دست به عقب تر رفته و پرتاب قویتر شود و این خود باعث اکثریت آسیبها و دردهای شانه در این ورزشکاران است. عضله دلتویید (Deltoid) و چرخانندههای شانه (Rotator cuff) اصلیترین بازیگران این مرحله هستند.
مرحله سوم (Acceleration): در طی این مرحله دست تا مرحله رها کردن توپ به جلو میآید و عضلات پشت بازویی (Triceps) و زیر بغلی (Lattisimus dorsi) نقش اصلی را دارا هستند.
مرحله چهارم (Deceleration): درست بعد از رها سازی شروع میشود که نقطه ثقل بدن به جلو آمده و انقباض شدید اکسنتریک کلیه عضلات برای کاهش سرعت دست و بدن، فشار بسیار بالایی را بر روی مفاصل و عناصر اطراف آنها میآورد و معمولا به عنوان آسیب زنندهترین فاز حرکت پرتابی شناخته میشود که خصوصا به عناصر پشتی مفصل شانه فشار وارد میشود.
مرحله پنجم (follow through): در طی این فاز بدن مجددا به بالانس میرسد و عضلات آرامش میگیرند، در طی این مرحله احتمال سندرمهای گیر افتادن (Impingment) وجود دارد، خصوصا اگر دست به مقدار زیاد از خط وسط بدن به داخل بیاید.
بیماریهای اصلی در ورزشکاران پرتابی
- پارگی تاندون عضله دو سربازویی در مفصل شانه (SLAP Tear): این آسیب برای درمان نیاز به جراحی و ترمیم تاندون در محل اتصال خود را دارد و معمولا در طی فاز ۲ و ۴ حرکت پرتابی ایجاد میشود.
- تاندونیت یا التهاب دو سر بازویی در شانه (Biceps Tendinitis): این اختلال با استراحت، فیزیوتراپی، ورزشهای ایزومتریک و اصلاحی و داروهای ضد التهابی قابل درمان است.
- تاندونیت یا التهاب چرخاننده های شانه (Rotator Cuff Tendinitis): این اختلال با استراحت، فیزیوتراپی، تزریقات موضعی کورتون و ندرتا جراحی درمان میشود.
- پارگی چرخانندههای شانه: این اختلا نیاز به درمان جراحی جهت ترمیم پارگی دارد.
- سندرمهای گیر افتادن (Impingement): این اختلال بدنبال گیر افتادن عناصر اطراف مفصل در بین استخوانها ایجاد میشود و معمولا در فازهای ۲ و ۵ یک حرکت پرتابی است. درمان معمولا شامل اصلاح تکنیک پرتاب، استراحت، تزریق کورتون، فیزیوتراپی و ورزشهای ایزومتریک است.
- پارگی لابروم (Laberal Tear): این اختلال معمولا باعث درد و ناپایداری شانه شده و نیاز به ترمیم و دورهای مکرر فیزیوتراپی و بازتوانی داشته و در واقع شدیدترین اختلالی است که میتواند ایجاد شود.
نکته مهم اینکه کلیه این اختلالات میتوانند به تنهایی یا در همراهی با یکدیگر باشند و تشخیص و درمان صحیح آنها بر عهده جراح ارتوپد آگاه به آسیبهای ورزشی و شانه امکانپذیر است و در صورت نیاز به جراحی از طریق آرتروسکوپی صورت میگیرد.