آناتومی
زانو بزرگ‌ترین و قوی‌ترین مفصل بدن است. این مفصل، از اتصال انتهای تحتانی فمور (استخوان ران)، انتهای فوقانی استخوان درشت‌نی (ساق پا) و کشکک (کاسه زانو) تشکیل شده است. محل اتصال انتهای سه استخوان با غضروف مفصلی پوشانده شده است، ماده‌ای صاف و لغزنده که هنگام خم و راست کردن زانو، از استخوان‌ها محافظت کرده و باعث استواری زانو می‌شود. دو ساختار گوه‌مانند به نام منیسک به عنوان “کمک فنر” بین استخوان‌های ران و درشت‌نی عمل می‌کنند. این دو ساختار محکم و لاستیک مانند مسئول محافظت از مفصل و ثابت نگه داشتن آن هستند. مفصل زانو با یک لایه نازک به نام غشای سینوویال احاطه شده است. این غشا مایعی ترشح می‌کند که غضروف را روان کرده و اصطکاک را کاهش می‌دهد.
آناتومی طبیعی زانو: زانو از چهار جزء اصلی تشکیل شده است: استخوان، غضروف، رباط و تاندون.
شرح
اصلی‌ترین انواع آرتریت که بر روی زانو تأثیر می‌گذارند عبارتند از: اُستئوآرتریت، ارتریت رومتوئید و آرتروز در اثر ضربه.
اُستئوآرتریت
استئوآرتریت شایع‌ترین نوع آرتریت زانو است. این نوع آرتریت از نوع دژنراتیو (بدترشونده) و “استهلاکی” است که بیشتر در افراد بالای 50 سال رخ می‌دهد اما ممکن است در جوان‌ها نیز بروز کند. در استئوآرتریت، غضروف مفصل زانو به مرور از بین می‌رود. با از بین رفتن غضروف، مفصل ساییده و زبر می‌شود و فضای محافظ بین استخوان‌ها کاهش می‌یابد. این مسئله باعث ساییدگی استخوان‌ها بر هم و ایجاد استخوان‌رُست دردناک می‌گردد. استئوآرتریت به آرامی ایجاد شده و دردی که تولید می‌کند با گذشت زمان تشدید می‌گردد. استئوآرتریت اغلب منجر به ساییدگی استخوان می‌شود. خارهای استخوانی از نتایج شایع آرتریت زانو است.
آرتریت روماتوئید(روماتیسم)
نوع دیگر از آرتریت زانو به نام آرتریت روماتویید (روماتیسم)، بیماری مزمنی است که به مفاصل متعدد در سراسر بدن، از جمله مفصل زانو حمله می‌کند. این بیماری متقارن است؛ به این معنی که معمولا مفصل هر دو طرف بدن به آن مبتلا می‌گردد. در آرتریت روماتوئید (روماتیسم)، غشای سینوویالی که مفصل زانو را پوشانده، متورم می‌شود. در نتیجه زانو دردناک و سفت می‌گردد. آرتریت روماتوئید یک بیماری خود ایمنی است؛ یعنی سیستم ایمنی بدن به بافت‌های خود حمله می‌کند. سیستم ایمنی بدن به بافت طبیعی (مثلا غضروف و رباط) آسیب می‌زند و استخوان را نرم می‌کند.
آرتروز در اثر ضربه
آرتروز ناشی از ضربه نوعی آرتروز است که پس از آسیب به زانو ایجاد می‌شود. به عنوان مثال، استخوان شکسته ممکن است به سطح مفصل آسیب برساند و سال‌ها پس از آسیب‌دیدگی، منجر به آرتروز شود. پارگی منیسک و صدمات رباطی ممکن است باعث بی‌ثباتی و سایش اضافی بر روی مفصل زانو شود که به مرور زمان می‌تواند منجر به آرتروز گردد.
نشانه‌ها
مفصل زانو که تحت تأثیر آرتروز است ممکن است دردناک و ملتهب باشد. به طور کلی، درد به تدریج با گذر زمان ایجاد می‌شود؛ گرچه شروع ناگهانی نیز امکان‌پذیر است. نشانه‌های دیگری نیز وجود دارد، از جمله:
- مفصل ممکن است سفت و متورم شده و خم و راست کردن زانو را دشوار نماید.
- درد و تورم ممکن است صبح یا بعد از نشستن یا استراحت کردن بدتر شود.
- فعالیت شدید ممکن است باعث بروز درد گردد.
- سستی قطعات غضروفی و بافت‌های دیگر می‌تواند در حرکت مفاصل اختلال ایجاد کند. ممکن است زانو در حین حرکت “قفل” یا “چوب” شود. یا ممکن است غژ غژ یا تیک تیک کند یا چفت شود و یا صدای ترق و توروق (کریپتاسیون) بدهد.
- درد ممکن است باعث احساس ضعف یا خم شدن زانو شود.
- در بسیاری از مبتلایان به آرتروز، درد مفاصل در هوای بارانی افزایش می‌یابد.
معاینه پزشکی
در هنگام ویزیت، پزشک با شما در مورد نشانه‌ها و سابقه پزشکیتان صحبت خواهد کرد، معاینه فیزیکی انجام خواهد داد و احتمالا آزمایش‌های تشخیصی مانند اشعه ایکس یا آزمایش خون تجویز خواهد کرد.
معاینه فیزیکی
در هنگام معاینه فیزیکی، پزشکتان به دنبال مواردی خواهد بود مانند:
- تورم مفصل، حرارت یا قرمزی
- حساسیت در اطراف زانو
- حرکت منفعل (با کمک) و حرکت فعال (به اراده خود)
- بی‌ثباتی مفصل
- کرپیتاسیون (احساس سایش در داخل مفصل) در هنگام حرکت
- احساس درد در هنگام قرار دادن وزن بر روی زانو
- دشواری در هنگام گام برداشتن (سبک راه رفتنتان)
- هرگونه علائم آسیب‌دیدگی در ماهیچه‌ها، تاندون‌ها و رباط‌های اطراف زانو
- اشعه ایکس. این آزمایش‌های تصویربرداری، تصاویری با جزئیات از ساختارهای متراکمی مانند استخوان ارائه می‌دهند. این تصاویر به تشخیص تفاوت بین انواع آرتروز کمک می‌کنند. اشعه ایکس از زانوی دچار آرتروز، باریک شدنِ فضای بین مفاصل، تغییر شکل استخوان و تشکیل استخوان‌رست را نشان می‌دهد.
- آزمایش‌های دیگر. گاهی ممکن است برای تعیین وضعیت استخوان و بافت‌های نرم زانو تصویرسازی تشدید مغناطیسی (MRI)، اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT) یا اسکن استخوان لازم باشد.
(سمت چپ) در این اشعه ایکس که از یک زانوی طبیعی برداشته شده، فاصله بین استخوان‌ها نشان می‌دهد که غضروف سالم (فلش‌ها) است. (راست) این اشعه ایکس که از یک زانوی دچار آرتروز برداشته شده از بین رفتن شدید فضای بین مفاصل را نشان می‌دهد.
تست‌های آزمایشگاهی برای تعیین نوع آرتریت زانو
متخصص زانو ممکن است برای تعیین نوع آرتریت، آزمایش خون نیز تجویز کند. در برخی از انواع آرتریت زانو، از جمله آرتریت روماتوئید (روماتیسم)، آزمایش خون به تشخیص مناسب کمک می‌کند.