خار پاشنه چیست و روش های درمان آن

پاشنه (Calcanous Bone) پای انسان جز نقاط مهم بدن در حین ایستادن و راه رفتن بوده و حتی در داستان‌های اساطیری نیز از آسیب به آن به عنوان تنها راه شکست دلاورانی چون آشیل نامبرده شده است. درد پاشنه پا علل متعددی دارد که می‌تواند از فشار دیسک‌های بین مهره‌ای بر روی نخاع در ناحیه کمری تا شکستگی‌های استخوان پاشنه را در بر گیرد، لذا تعیین دقیق علت درد که معمولا باعث ناتوانی بیمار جهت راه رفتن می‌شود، بررسی کامل و جامعی را می طلبد ولی یکی از عوامل درد خار پاشنه است که در ادامه با آن بیشتر آشنا خواهیم شد.

خار پاشنه چیپست؟

پاشنه انسان از بافت بهم فشرده‌ای از استخوان اسفنجی تشکیل شده که ناحیه‌ای نسبتا پهن محکم و در عین حال سبک برای فرود آمدن پا در حین راه رفتن ایجاد ایجاد می‌کند. قطورترین تاندون بدن بنام آشیل (Achilles) که از اجزای اساسی در دینامیک راه رفتن است، به قسمت عقبی (خلفی) این استخوان چسبیده است، به علاوه در زیر پاشنه بافت بهم فشرده‌ای که عمدتا چربی است و از طریق ریز ستون‌‌های متعدد (Fibrous Septa) به استخوان پاشنه چسبیده است، قرار دارد تا بستری نرم و در عین حال مستحکم برای این ناحیه از پا که متحمل فشار زیادی در طی ایستادن و راه رفتن می‌شود، فراهم آورد. (عکس۲)

علائم خار پاشنه

یکی از وظایف دیگر پاشنه پا کمک به حفظ قوس طولی در کف پا است. یکی از عناصری که در این امر توسط بدن بکار می‌آید بافتی ضخیم و قدرتمند بنام فاشیای پلانتار (Plantar Fascia) است که به استخوان پاشنه در عقب و قاعده انگشتان و تاندون‌های خم کننده انگشتان در جلو (ُToe Flexors) چسبیده و به عنوان یکی از عناصر دینامیک حفظ کننده قوس طولی کف پا انجام وظیفه می‌کند. (عکس ۳)

آنچه که در جامعه از آن به غلط تحت عنوان درد خار پاشنه (Heel Spur) یاد می‌شود در واقع التهاب مزمن محل چسبیدن این بافت به استخوان پاشنه است (Plantar Fasciatis) که در طول زمان با رسوب کلسیم در این محل نمای خار مانند در رادیوگرافی پاشنه پا ایجاد می‌کند.

علت ایجاد خار پاشنه

الف)علل داخلی(Intrinsic factors)

قوس بیش از حد کف پا(Pes Cavus)، صافی کف پا (Pes planus)، اختلالات ساختاری در استخوان‌های اندام تحتانی مثل External tibial Torsion، اختلاف طول دو اندام، عدم انعطاف پذیری عضلات خلف ساق و نیز کف پا، ضعف عضلات خلف ساق و کف پا، تحلیل رفتن (Atrophy) بالشتک چربی کف پا از جمله علل مهم داخلی است.

ب) علل خارجی(Extrinsic factors)

دویدن در مسافت‌های بسیار طولانی مثل ماراتن، انجام تمرینات شدید پلیومتریک برای اندام تحتانی، عدم استفاده از کفش مخصوص دویدن چه بر روی زمین و چه بر روی تردمیل، پیاده روی‌های بسیار طولانی از علل مهم خارجی است. نکته قابل ذکر این است که در افراد دیابتیک و نیز افراد مسن که انعطاف پذیری بافتهای فیبر و کاهش پیدا می‌کند. احتمال دردناک شدن این بافت و به طبع آن پاشنه افزایش می‌یابد، به علاوه شیوع این اختلال در زنان بیش از مردان است.

علائم خار پاشنه

اصلی‌ترین شکایت بیماران درد فرورونده زیر پاشنه در ابتدای راه افتادن از وضعیت استراحت و بخصوص بعد از خواب که بعد از چند قدم بهبود پیدا می‌کند. این درد در موارد مزمن و شدید بدون بهبودی است و معمولا شخص ترجیح می‌دهد چند قدم اول را بر روی پنجه راه برود (Toe Walk). درد پلانتار فاشییت بعد از بهبودی اولیه مجددا در طی روز بازمی‌گردد و تا شب ادامه خواهد داشت. علایم بیمار معمولا پس از یک دوره افزایش فعالیت مثل راه رفتن طولانی یا ایستادن طولانی و یا تغییر اخیر نوع فعالیت ورزشی، تغییر اخیر در کفش یا حتی تغییر در مسافت دویدن در یک دونده حرفه‌ای می‌تواند آغاز شود.

پیشگیری از ابتلا به خار پاشنه

۱)پوشیدن کفش مخصوص دویدن (Running Shoe) در هنگام دویدن

۲)اجتناب از ایستادن در یک موقعیت به مدت طولانی

۳)کاهش وزن

۴)عدم انجام فعالیت ورزشی با پای برهنه (Bare Foot)

۵)جایگزین کردن متناوب سایر ورزش‌های هوازی بجای دویدن روزانه مثل دوچرخه ثابت (Stationary Bike)

۶)افزایش انعطاف پذیری عضلات پشت ران، ساق و کف پا

۷)استفاده از کفش‌هایی که قوس کف پا در آن‌ها رعایت شده است.

درمان خار پاشنه

با توجه به موارد ذکر شده در بالا کاملا واضح است که موارد مورد لزوم جهت پیشگیری بخش اصلی درمان خواهند بود.

۱)در مراحل ابتدایی از این اختلال توصیه می‌شود که از محافظ های ژلاتینی پاشنه استفاده شود. (عکس ۴)

۲)داروهای ضد التهابی خوراکی تحت نظر پزشک مصرف شود.

۳)موارد بوجود آورنده اختلال حذف شود. (کفش نامناسب، روش نامناسب ورزشی، چاقی و….)

۴)حرکات اساسی جهت انعطاف پذیری کف پا و تقویت عضلات کف پا صورت پذیرد. (عکس 5، 6 و 7)

۵)بعد از انجام این حرکات و نیز بعد از مسافت‌های طولانی راه رفتن از کمپرس یخ در کف پا استفاده نماید.

حرکات درمانی خارپاشنه

معمولا در صورت انجام دقیق و منظم موارد بالا در ۹۰ در صد موارد بعد از ۴۰ تا ۵۰ روز علایم به کلی بر طرف می‌شود. در موارد مقاوم استفاده از Shock wave با درجاتی از بهبودی همراه بوده است و نیز در بعضی موارد تزریق کورتون موضعی هم توصیه شده است. (عکس ۸)

۵ درصد موارد که علی رغم پیروی از کلیه اصول بالا بعد از ۶ تا ۱۰ ماه درمان هنوز بهبودی حاصل نشده است. انجام عمل آزادسازی فاشیای پلانتار بدون دست زدن به خار (Heel Spur) حاصله توصیه می‌شود که امروزه از طریق آرتروسکوپی وبا یک برش ۵ تا ۷ سانتی متری صورت می‌شود.