در سال‌های اخیر، مطالب زیادی در مورد دارویی به نام پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) و اثربخشی بالقوه آن در درمان آسیب‌دیدگی‌ها نوشته شده است. بسیاری از ورزشکاران مشهور- تایگر وودز، بازیکن گلف، رافائل نادال، ستاره تنیس و چندین ورزشکار دیگر- به دلیل مشکلات مختلفی مانند پیچ‌خوردگی زانوها و آسیب‌دیدگی‌های مزمن تاندون، PRP دریافت کرده‌اند. چنین مشکلاتی معمولا با دارو، فیزیوتراپی یا حتی جراحی درمان می‌شده‌اند. بعضی ورزشکاران، با بازگشت سریع‌ترشان به مسابقات، به PRP اعتبار بخشیده‌اند.
با وجود اینکه PRP محبوبیت گسترده‌ای پیدا کرده، هنوز تردیدهایی در مورد آن وجود دارد، مثلا:
- پلاسمای غنی از پلاکت دقیقا چیست؟
- عملکرد آن چگونه است؟
- چه مشکلاتی با PRP درمان می‌شوند؟
- آیا درمان با PRP موثر است؟
پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) چیست؟
اگرچه بخش اصلی خون مایع است (که پلاسما نام دارد)، اما خون اجزای کوچک جامدی (گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها) هم دارد. پلاکت‌ها بیشترْ به دلیل اهمیتشان در لخته شدن خون شناخته شده‌اند. با این حال، پلاکت‌ها حاوی صدها پروتئین به نام فاکتورهای رشدند که در بهبود آسیب‌دیدگی نقش مهمی دارند.
PRP، پلاسمایی است که پلاکت‌های آن از آنچه در خون وجود دارند بسیار بیشتر است. غلظت پلاکت- و در نتیجه غلظت فاکتورهای رشد- ممکن است 5 تا 10 برابر بیشتر (یا غنی‌تر) از حد معمول باشد.
برای تولید داروی PRP، اول باید از بیمار خون گرفته شود. پلاکت‌ها از سلول‌های دیگر خون جدا شده و غلظت آنها طی فرآیندی به نام سانتریفیوژ افزایش می‌یابد. سپس این پلاکت‌ها به محل آسیب‌دیده تزریق می‌شوند.
عملکرد PRP چگونه است؟
اگرچه نحوه عملکرد PRP دقیقا مشخص نیست، اما مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که افزایش غلظت فاکتورهای رشد در PRP به خودی خود می‌تواند روند بهبودی را تسریع کند. برای سرعت بخشیدن به بهبودی، محل آسیب‌دیدگی با داروی PRP درمان می‌شود. این کار را می‌توان به یکی از دو روش زیر انجام داد:
- PRP را می‌توان با دقت به ناحیه آسیب‌دیده تزریق کرد. به عنوان مثال، در تاندونیت آشیل، مشکلی که معمولا در دونده‌ها و تنیس‌بازان دیده می‌شود، بافت پاشنه پا ممکن است متورم، ملتهب و دردناک شود. ترکیب PRP و بی‌حس‌کننده موضعی را می‌توان مستقیما به این بافت ملتهب تزریق کرد. پس از آن، ممکن است در یکی دو هفته اول، درد در ناحیه تزریق افزایش یابد و شاید چند هفته طول بکشد تا بیمارْ اثر درمان را احساس کند
- از PRP می‌توان برای تسریع بهبودی بعد از جراحی در بعضی از آسیب‌ها استفاده کرد. به عنوان مثال، ورزشکاری که بافت پاشنه‌اش کامل پاره شده ممکن است برای ترمیم تاندون نیاز به جراحی داشته باشد. بهبود تاندون پاره‌شده را می‌توان با درمان ناحیه آسیب‌دیده با PRP در حین جراحی تسریع کرد. این عمل، با آماده‌سازی PRP به روشی خاص انجام می‌شود؛ به این ترتیب که در واقع PRP به بافت‌های پاره‌شده بخیه می‌خورد.
کدام آسیب‌دیدگی‌ها با PRP درمان می‌شوند؟ آیا این درمان موثر است؟
در حال حاضر مطالعات تحقیقاتی برای ارزیابی اثربخشی درمان PRP در حال انجام است. تحقیقات اخیر نشان داده‌اند بعضی از آسیب‌دیدگی‌های تاندون با تزریق PRP خروجی بهتری داشته‌اند. به‌علاوه، تحقیقات روز به روز بیشتر اثربخشی قابل توجه PRP در درمان آرتروز خفیف تا متوسط زانو را نشان می‌دهند. عواملی که می‌توانند در اثربخشی درمان PRP تأثیر بگذارند عبارتند از:
- ناحیه‌ای از بدن که تحت درمان است
- سلامت عمومی بیمار
- اینکه آیا آسیب‌دیدگی حاد است (مثل آسیب در اثر سقوط) یا مزمن (آسیب‌دیدگی در اثر گذشت زمان)
- نحوه آماده‌سازی PRP، از جمله ترکیب سلولی ماده‌ای که تزریق شده
آسیب‌دیدگی‌های مزمن تاندون
طبق مطالعات تحقیقاتی که به تازگی گزارش شده، PRP در درمان آسیب‌دیدگی‌های مزمن تاندون، به خصوص بیماری آرنج تنیس‌بازان که یک آسیب‌دیدگی بسیار شایع تاندون‌ها در قسمت خارجی آرنج است، موثر است.
استفاده از PRP برای سایر آسیب‌دیدگی‌های مزمن تاندون- مثل التهاب مزمن آشیل یا التهاب تاندون کشکک در زانو (زانوی جهنده) – امیدوارکننده است. با این وجود، در حال حاضر دشوار است که بگوییم درمان با PRP، موثرتر از درمان سنتی این بیماری‌ها است.
برای درمان بیماری آرنج تنیس‌بازان از تزریق PRP استفاده می‌شود.
آسیب‌دیدگی حاد رباط و عضله
بیشتر محبوبیتی که درمان PRP کسب کرده به دلیل درمان آسیب‌دیدگی‌های حاد ورزشی مانند آسیب‌دیدگی رباط‌ها و عضلات بوده است. از PRP برای درمان ورزشکاران حرفه‌ای استفاده شده که دچار آسیب‌دیدگی‌های متداول ورزشی مانند کشیدگی عضلات همسترینگ در ران و رگ به رگ شدن زانو بوده‌اند.
جراحی ها
اخیرا از PRP در انواع خاصی از عمل‌های جراحی برای کمک به بهبودی بافت‌ها استفاده شده است. در ابتدا تصور می‌شد استفاده از PRP در جراحی شانه برای ترمیم تاندون‌های روتاتور کاف پاره‌شده مفید است. اما، تاکنون نتایج بدست‌آمده نشان داده استفاده از PRP در این عمل‌های جراحی یا بی‌فایده بوده و یا فایده اندکی داشته است. تحقیقات اخیر به اثربخشی PRP در بهبود مینیسک پس از عمل ترمیم مینیسک پرداخته است. البته این تحقیقات هنوز در مراحل ابتدایی است. جراحی ترمیم رباط‌های پاره‌شده زانو، به ویژه جراحی رباط صلیبی قدامی (ACL)، حوزه دیگری است که PRP در آن به کار گرفته شده است. در حال حاضر، به نظر می‌رسد استفاده از PRP در این نمونه فایده کمی دارد یا هیچ فایده‌ای ندارد.
آرتروز زانو
تحقیقات به طور روزافزونی نشان می‌دهند که تأثیر PRP با لوکوسیت پایین در درمان آرتروز زانو با درجه پایین تا متوسط بسیار کم است. بعضی مطالعات نشان داده‌اند که این نتایج می‌توانند تا دو سال ادامه داشته باشند.
شکستگی
PRP به روشی بسیار محدود برای تسریع ترمیم استخوان‌های شکسته استفاده شده است. این روش تاکنون هیچ مزیت قابل توجهی نشان نداده است.
نتیجه
درمان با PRP می‌تواند امیدوارکننده باشد، اما مطالعات تحقیقاتی فعلی برای پشتیبانی از ادعای رسانه‌ها کافی نیست. اگرچه به نظر می‌رسد PRP در درمان بعضی آسیب‌دیدگی‌های مزمن تاندون و آرتروز زانو با درجه پایین تا متوسط موثر است، جامعه پزشکی قبل از اینکه بتواند تعیین کند که آیا درمان با PRP برای سایر آسیب‌دیدگی‌ها واقعا موثر است یا خیر به مدارک علمی بیشتری نیاز دارد.
اگرچه موفقیت درمان با PRP هنوز مورد تردید است، اما خطرات مرتبط با آن کم است: ممکن است درد در محل تزریق افزایش یابد، اما به نظر نمی‌رسد بروز سایر مشکلات – عفونت، آسیب بافتی، آسیب‌های عصبی- تفاوت زیادی با تزریق کورتیزون داشته باشد.