بافتهای نرمی که بیشترین آسیب را میبینند عضلات، تاندونها و رباطها هستند. این آسیبها اغلب در حین انجام فعالیتهای تمرینی و ورزشی رخ میدهند، اما گاهی هم ممکن است فعالیتهای ساده روزمره باعث آسیبدیدگی شوند. پیچخوردگی، کشیدگی و کوفتگی و نیز التهابات تاندونها و بورسیت، از جمله آسیبهای شایع بافت نرم است. این آسیبها، حتی با درمان مناسب نیز ممکن است به مدتزمان طولانی برای بهبودی نیاز داشته باشند.
علت
آسیبهای بافت نرم به دو دسته اصلی تقسیم میشوند: آسیبهای حاد و آسیبهای ناشی از استفاده بیش از حد.
- آسیبهای حاد در اثر ضربات ناگهانی مانند زمین خوردن، پیچ خوردن یا ضربه به بدن ایجاد میشوند. به عنوان مثال میتوان به پیچخوردگی، کشیدگی و کوفتگی اشاره کرد.
- آسیبهای استفاده بیش از حد(مزمن)، به مرور زمان و در صورتی رخ میدهند که یک فعالیت ورزشی یا فعالیتی دیگر به حدی تکرار شود که اعضای مناطق برای بهبود بین فعالیتها زمان کافی نداشته باشند. التهابات تاندون و بورسیت، از جمله آسیبهای شایع استفاده بیش از حد از بافت نرم هستند.
آسیبهای حاد بافت نرم
آسیبهای حاد بافت نرم از نظر نوع و شدت متفاوتند. در هنگام آسیب حاد، درمان اولیه با پروتکل RICE معمولا بسیار موثر است. RICE مخفف کلمات Rest (استراحت)، Ice (سرد کردن)، Compression (فشردهسازی)، و Elevation (بالا نگه داشتن) است.
- استراحت: فعالیتی که باعث آسیب شده است را مدتی انجام ندهید. اگر آسیب به پا وارد شده باشد، پزشک ممکن است استفاده از عصا را نیز برای اجتناب از تحمل وزن توصیه کند.
- سرد کردن: از پک سرد به مدت 20 دقیقه در یک نوبت و چند بار در روز استفاده کنید. یخ را مستقیم روی پوست قرار ندهید.
- فشردهسازی (بانداژ فشاری) برای جلوگیری از ایجاد ورم و از دست دادن خون، از یک باند کشی استفاده کنید.
- بالا نگه داشتن: برای کاهش ورم، به هنگام استراحت، عضو آسیبدیده را بالاتر از قلبتان قرار دهید.
پیچخوردگی
پیچخوردگی: کشیدگی یا پارگی یک رباط است و رباط، نواری محکم از بافت همبند است که انتهای یک استخوان را به استخوان دیگر متصل میکند. رباطها مفاصل بدن را ثابت کرده و آنها را نگه میدارند. مثلا رباطهای زانو، استخوان ران (فمور) را به درشتنی (تیبیا) متصل میکنند و به این ترتیب قادرید راه بروید.
نواحی بدن که در برابر پیچخوردگی آسیبپذیرترند مچ پا، زانو و مچ دست هستند. وقتی پا به سمت داخل بچرخد مچ پا دچار پیچخوردگی شده و رباطهای آن به شدت کشیده میشوند. پیچخوردگی زانو ممکن است در اثر پیچیدن ناگهانی ایجاد شود و اگر روی دستی که کشیده شده بیفتید، احتمال پیچخوردگی مچ دست به وجود میآید.
یک فشار چرخشی به قسمت پایینی پا دلیل شایع پیچخوردگی مچ پاست.
پیچخوردگی از نظر شدت به دستههای زیر تقسیم میشود:
- پیچخوردگی درجه 1 (خفیف): اندکی کشیدگی و مقداری آسیب به بافتهای رباط.
- پیچخوردگی درجه 2 (متوسط): پارگی جزئی رباط. اگر مفصل به روشهای خاصی جابهجا شود شل شدن (سستی) غیرطبیعی مفصل به وجود میآید.
- پیچخوردگی درجه 3 (شدید): پارگی کامل رباط. این پارگی ممکن است باعث بیثباتی قابل توجه شود.
در هر سه نوع پیچخوردگی، درد، کبودی، ورم و التهاب وجود دارد اما شدت آنها متفاوت است. درمان پیچخوردگی با پروتکل RICE و فیزیوتراپی آغاز میشود. پیچخوردگی متوسط معمولا به یک دوره استفاده از بریس نیاز دارد (مثلا میتوان برای کمک به حفاظت از مچ پایی که پیچ خورده و بیحرکت نگه داشتن آن از چکمه استفاده کرد). در شدیدترین پیچخوردگی، ممکن است به جراحی برای ترمیم رباطهای پارهشده نیاز باشد.
کشیدگی
کشیدگی: آسیبی است به عضله و یا تاندون. تاندونها تارهای رشتهای بافتی هستند که عضلات را به استخوان متصل میکند. کشیدگیها اغلب در پشت یا در پا (معمولا همسترینگ) ایجاد میشوند.
مشابه پیچخوردگی: کشیدگی نیز ممکن است کشیده شدن ساده عضله یا تاندون، یا ممکن است پارگی جزئی یا کامل عضله و تاندون باشد. علائم کشیدگی عبارتند از درد، اسپاسم عضلات، ضعف عضلانی، ورم، التهاب و گرفتگی عضلات.
فوتبال آمریکایی، فوتبال، هاکی، بوکس، کشتی و سایر ورزشهای تماسی، همچنین ورزشهایی که شروع سریع دارند، مانند مسابقات با مانع، پرش طول و دو، ورزشکاران را در معرض خطر کشیدگی همسترینگ قرار میدهد. در ژیمناستیک، تنیس، قایقرانی، گلف و سایر ورزشهایی که نیاز به صرف نیروی زیاد دارند، احتمال پیچخوردگی دست زیاد است. کشیدگی آرنج اغلب در ورزشهای با راکت، پرتابی و ورزشهای تماسی رخ میدهد.
درمانی که برای کشیدگی توصیه شده همان درمان پیچخوردگی است: استراحت، کمپرس سرد، فشردهسازی و بالا نگه داشتن. برای تسکین درد و بازیابی تحرک باید تمرینات سادهای انجام شود. برای پارگیهای شدیدتر ممکن است نیاز به جراحی باشد.
کوفتگی (خونمردگی)
کوفتگی زمانی اتفاق میافتد که ضربه مستقیم (یا ضربات مکرر) توسط یک جسم سنگین به قسمتی از بدن برخورد کند و فیبرهای عضلانی زیرین و بافت همبند را بدون پاره کردن پوست له کند. کوفتگی ممکن است در اثر زمین خوردن یا گیر کردن بدن در یک سطح سخت ایجاد شود. در اثر جمع شدن خون در اطراف ناحیه آسیبدیده تغییر رنگ پوست ایجاد میشود.
بیشتر کوفتگیها خفیفند و به خوبی به پروتکل RICE پاسخ میدهند. در صورت ادامه علائم، برای جلوگیری از آسیب دائمی به بافتهای نرم باید به دنبال مراقبتهای پزشکی برویم.
آسیبهای بافت نرم در اثر استفاده بیش از حد (over use)
التهاب تاندون (تاندونیت)
تاندونیت، التهاب یا تحریک یک تاندون یا پوشش تاندون (که غلاف نامیده میشود) است. این التهاب، در اثر یک سری فشارهای کوچک به وجود میآید که وضعیت تاندون را مکررا بدتر میکنند. علائم معمولا ورم و درد است که در اثر فعالیت بدتر میشود.
پارگیهای ریز موجود در تاندون آشیل باعث ورم و ضخیم شدن آن میشود.
بازیکنان حرفهای بیسبال، شناگران، تنیسبازان و گلفبازان مستعد ابتلا به تاندونیت در شانهها و آرنجها هستند. بازیکنان فوتبال آمریکایی و بسکتبال، دوندهها و رقصندههای ایروبیک مستعد التهاب تاندون در زانوها و مچهای پا هستند.
تاندونیت را میتوان با استراحت برای از بین بردن فشار، داروهای ضد التهاب، تزریق استروئید، آتلبندی و ورزش برای اصلاح عدم تعادل عضلات و بهبود انعطافپذیری درمان کرد. التهاب مداوم ممکن است آسیب قابل توجهی به تاندون وارد کند و حتی شاید نیاز به جراحی داشته باشد.
بورسیت
بورسها، کیسههای کوچک ژلهمانندند که در سرتاسر بدن، از جمله در اطراف شانه، آرنج، مفصل ران، زانو و پاشنه قرار دارند. این کیسهها حاوی مقدار کمی مایع هستند و در بین استخوانها و بافتهای نرم قرار گرفته و به عنوان بالشتک برای کاهش اصطکاک عمل میکنند.
بورسیت التهاب بورس است. فشارهای کوچک مکرر و استفاده بیش از حد باعث ورم بورس میشود. بسیاری از افراد به همراه بورسیت به تاندونیت هم دچار میشوند.
ورم همراه با بورسیت آرنج.
بورسیت را معمولا میتوان با تغییر نوع فعالیتها و داروهای ضد التهاب مانند ایبوپروفن تسکین داد. اگر ورم و درد به این اقدامات پاسخ ندهند ممکن است پزشک حذف مایعات از بورس و تزریق داروی کورتون را توصیه کند. داروی استروئیدی یک داروی ضد التهاب است که قویتر از داروهای خوراکی است. تزریق کورتیکواستروئید معمولا به تسکین درد و ورم کمک میکند.
اگرچه به ندرت برای بورسیت به جراحی نیاز میشود، اما اگر بورس عفونی شود ممکن است عمل تخلیه مایعات از بورس ضروری باشد. بعلاوه، اگر بورس عفونی باقی بماند یا بورسیت بعد از امتحان همه روشهای غیر جراحی عود کند، ممکن است پزشک برداشتن بورس را توصیه کند.
بورس را میتوان با استفاده از یک برش استاندارد (عمل باز)، یا به صورت یک عمل آرتروسکوپی با برشهای کوچک و ابزارهای جراحی مینیاتوری انجام داد. پزشک به شما خواهد گفت کدام روش برای شرایطتان مناسبتر است.
مدت زمان بهبودی آسیب بافتهای نرم بدن
در صورتی که یکی از بافتهای نرم بدن دچار آسیب شود و این آسیب تنها بخش کوچکی از بافت را درگیر کند و به صورت خفیف و جزئی اتفاق بیفتد، حدود یک الی دو هفته طول خواهد کشید و با درمانهای اولیه و البته تمرینات ورزشی مناسب، میتوان شاهد بهبودی فرد بود. اگر این آسیب بیش از ده درصد بافت ها را درگیر کرده باشد، نیاز به فیزیوتراپی خواهد بود و حدود چندین هفته یا ماه طول میکشد تا بهبودی حاصل شود. در بعضی از مواقع آسیب بسیار حاد بوده و بیش از ۹۰ درصد از بافت ها را درگیر میکند، در این شرایط بیمار نیاز به فیزیوتراپی داشته و حتی ممکن است در آخر مجبور به جراحی شود.
پیشگیری
آسیبها اغلب وقتی رخ میدهند که افراد به طور ناگهانیْ مدت، شدت یا دفعات فعالیتشان را افزایش دهند. با آموزش و شرایط مناسب میتوان از بسیاری از آسیبهای بافت نرم جلوگیری کرد. سایر روشهای پیشگیری عبارتند از:
- از تجهيزات مناسب استفاده کنید. کفشهای ورزشیتان را وقتی فرسوده شدند تعویض کنید. لباسهای راحت و گشادی بپوشید که به شما امکان حرکت آزادانه را میدهند و به اندازه کافی سبک هستند که گرمای بدن را آزاد کنند.
- به دنبال بدنسازی متعادل باشید. یک برنامه تناسب اندام متعادل درست کنید که شامل ورزشهای قلبی عروقی، تمرینات قدرتی و انعطافپذیری باشد. با احتیاط، فعالیتها و تمرینهای جدیدی اضافه کنید. چه بیتحرک بودهاید و چه از نظر جسمی در وضعیت خوبی قرار دارید، سعی نکنید همزمان فعالیتهای زیادی انجام دهید. بهتر است در هر تمرین بیش از یک یا دو فعالیت جدید اضافه نکنید.
- گرم کنید: حتی قبل از کشیدگی هم اول گرم کنید تا برای ورزش آماده شوید. چند دقیقه درجا بدوید، آرام و عمیق نفس بکشید، یا حرکات ورزشیتان را آرام تمرین کنید. گرم شدن باعث افزایش ضربان قلب و سرعت جریان خون و شل شدن عضلات، تاندونها، رباطها و مفاصل میشود.
- آب بنوشید: به اندازه کافی آب بنوشید تا از کمبود آب بدن، خستگی ناشی از آن و گرمازدگی جلوگیری کنید. ۱۵ دقیقه قبل از شروع ورزش، 1 پیمانه آب و بعد از سرد کردن یک پیمانه آب دیگر بنوشید. در حین ورزش حدودا هر 20 دقیقه آب بنوشید.
- سرد کنی در مرحله آخر برنامه تمرینیتان، بدن را سرد کنید. زمان سرد کردن باید دو برابر زمان گرم کردن طول بکشد. ۱۰ دقیقه قبل از اینکه کاملا متوقف شوید، حرکاتتان را آهسته کرده و از شدت آنها بکاهید. این مرحله از برنامه تمرینی ایمن باید وقتی به پایان برسد که پوستتان خشک و بدنتان سرد شده است.
- کشش انجام دهید: کشش را به آرامی و با دقت شروع کنید تا به نقطه فشار عضلانی برسید. هر کشش را 10 تا 20 ثانیه نگه دارید، سپس آرام و با احتیاط آزاد کنید. قبل از هر کشش دم را انجام داده و در حین آزاد کردن بازدمتان را بیرون دهید. هر کشش را فقط یک بار انجام دهید. هرگز آنقدر کشش نداشته باشید که به درد منجر شود، همیشه کنترلتان را حفظ کنید و هرگز روی عضلهای که کاملا کشیده شده، جست و خیز نکنید.
- استراحت کنید: بعضی از روزها ورزش شدید انجام ندهید و هر وقت خسته شدید استراحت کنید. خستگی و درد دلایل خوبی برای ورزش نکردن است.
- از سندرم “جنگجوی آخر هفته” اجتناب کنید. سعی کنید هر روز حداقل 30 دقیقه فعالیت بدنی متوسط داشته باشید. اگر واقعا به واسطه زمان تمرین تحت فشار قرار میگیرید میتوانید آن را به زمانهای 10 دقیقهای تقسیم کنید.